İflaslar zinciri gelebilir

MUHAMMET DOĞRU/BİLAL SEÇKİN

Hükümet dış güçlere, dışardan yapılan bir operasyona bağladığı için artık Merkez Bankası’nın müdahaleleri işe yaramayabilir

Dövizde meydana gelen hızlı artışa dikkat çeken Ekonomist Mustafa Sönmez, “Bir iflaslar zinciri gelebilir” dedi. Ekonomi yazarı Bahadır Özgür ise artışın önümüzdeki aylarda vatandaşa çok daha ciddi yansıyacağını söyleyerek, “Dolar bunun ilk alarmı” dedi.  

Türk Lirası’nın hızlı değer kaybını yorumlayan eleştirel iktisatçılar Mustafa Sönmez ve Bahadır Özgür, mevcut siyasi kadro ve zihniyetle düzelmenin olmayacağını vurguladı.

Ekonomik olduğu kadar politik güvensizliğin de hakim olduğunu belirten Mustafa Sönmez, yaşanan artışı “Hem içerideki mevduat sahipleri hem borçlu şirketler ekonominin iyi yönetilmediğini düşünüyorlar. Kendilerini güvence altına almak için Türk Lirası’nı dövize döndürüyorlar. Bu kadar talep varken elde yeterli döviz yok. Bir mala talep yüksekse ve yeterince o maldan yoksa tabi ki fiyatı yükselir” sözleriyle açıkladı. Ekonomiye dair bu güvensizliğin, özellikle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Londra’ya yaptığı ziyaret sonrasında ifade ettiği görüşlerden kaynaklandığını dile getiren Sönmez, şöyle devam etti: “Bu görüşler dünya piyasasında da bir güvensizlik yaratmıştır. Bu ekibin ekonomiyi iyi yönetemeyeceği, eninde sonunda kayalara bindireceği fikri hakim olmuştur. Yabancı yatırımcılar çıkmakta ve yenileri gelmemektedir. Yurt içinde de Türk Lirası birikimi olanlar kendilerini güvende hissetmek için dövize yönelmektedirler. Bu yöneliş ve talep doğal olarak doların fiyatını da yukarıya çekmektedir.”

Kısa sürede 5 TL’yi bulur

Böylesi durumlarda dolardan caydırmak için Merkez Bankası’nın Türk Lirası’nı cazip ve güçlü hale getirmesi gerektiğini ifade eden Sönmez, TL faizlerinin yükseltilmesi gerekirken yapılmadığını söyledi. Bu hamle geciktikçe doları olmayanların daha da dolara yöneldiğine dikkat çeken Sönmez, “Dolayısıyla bütün bu hücum beraberinde fiyatların sürekli yükselmesini getirmektedir. Çok kısa sürede doların 5 TL’yi görmesi de muhtemeldir” dedi.

Uzak durun, diyorlar

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard and Poor’s’un (S&P) TL hakkındaki uyarılarını da hatırlatan Sönmez, şunları söyledi: “Belli kuruluşlara herhangi bir ülkeye yatırım yapmaları konusunda danışmanlık yapıyorlar. Onlar da  ‘Türkiye’de enflasyon yüksek, işsizlik var, cari açık büyük, kamu maliyesi açığı büyük, ekonominin dengeleri iyi değil ve iyi yönetilmiyor ülke. Aklınız varsa bu ülkeden uzak durun. Yatırdığınız parayı geri alamazsınız’ diye not yazıyorlar. Onlar da işlerini yapıyorlar. Onların Türkiye’ye dair herhangi bir kasıtları yok. Çünkü onların işi bu.”

Ekonomik krizden çıkışın güvenle alakalı olduğunu kaydeden Sönmez, “Önce insanların güven duyması gerekiyor. Şimdi insanların hepsi kabuğuna çekiliyor. Şimdi insanların sığındıkları yer dolardır. Dünyanın en güçlü parası olduğu için onu kendilerine güvence olarak görüyorlar. Güven olmadığı zaman kafasını kabuğundan çıkartıp dolarını da satmaz insanlar” dedi.

Herkes yıkımdan pay alır

Önceki günden beri dolardaki hızlı yükseliş karşısında hükümet yetkililerinin seslerini çıkarmadıklarına dikkat çeken Sönmez, şunları ifade etti: “Çünkü ayranımız tatlı demiyorlar. Ayranın ekşi olduğu iyice ortaya çıktı. Şimdi döviz borcu olan firmalar bu işten büyük zarar görürler. Bankalara borçlarını ödeyemezler. Dolayısıyla hem bankalar hem de firmalar zincirleme olarak sıkıntıya girer. Yani şirketler, bankalar iflas edebilir.  Bir iflaslar zinciri gelebilir. Şirketler sıkıntıya düşerse çalışanlar da sıkıntıya düşer. Yani herkes bu yıkımdan payını alır. En sonunda yorgun ve bitap düşenleri ya yurt içinden ya da yurt dışından güçlü olanlar gelip alır. Bütün krizler böyledir. Birileri altında kalır, ziyan olur. Akbabalar gelir ayakta kalanları toplar. Sonra gidebildiği kadar hayat devam eder.”

Hükümet önlem almadı

Ekonomist yazar Bahadır Özgür ise iktisatçıların doların bu seviyeye geleceğini çok önceden söylediğini hatırlatarak, “Dolar geçen yıldan beri yükseliyor. Türk Lirası’nda yüzde 40’lara varan bir erime var. Ortada, geçen yıldan beri çok hızlı bir şekilde yükselen bir kur var. Hükümet bu durumun önlemini daha önceden almadığı için ve bunu sürekli olarak dış güçlere, dışardan yapılan bir operasyona bağladığı için artık Merkez Bankası’nın müdahaleleri, faiz artırmalarının çok işe yarayacağını düşünmüyorum” dedi.

Köklü reform gerekiyor

Türkiye’de doların tek başına bir kriz göstergesi olmadığını da sözlerine ekleyen Özgür, “İleriye dönük sadece kurla kalmayacak demektir. Ülkenin üretimine, istihdamına çok ciddi şekilde darbe vuracak bir sürecin başladığını gösteriyor. Dolayısıyla doların yükselmesine, sadece spekülatif olarak ‘birileri alıp satıyor’, ‘birileri dışarıdan operasyon yapıyor o yüzden yükseliyor’ demek çok gerçekçi değil. Bu söylemler daha reel sorunların görülmediğini, görülmek istenmediğini gösteriyor. Kuru düşürmek için uygulanacak politikalar da öyle faizle, finansal sınırlı araçların etkili olacağını düşünmüyorum. Çok daha köklü bir ekonomik reform gerekiyor. Seçimden sonra kim kazanırsa kazansın önünde duran en büyük sorunlardan biri ekonomidir” şeklinde konuştu.

Vatandaşa yansıyacak

Meselenin sadece kurla ilgili bir mesele olmadığını dile getiren Özgür, şirketlerin şu anki borcunun kurdan dolayı bir günde yüzde 10 arttığını ifade etti. Özgür, yaşanan artışın da yaz ayları ve sonrasında vatandaşa yansıyacağını söyleyerek, “Dolar sadece yükselince bir kriz göstergesi değildir. Ama dolar, pek çok şeyi etkileyen bir faktör. Aslında daha derinde yatan daha ciddi bir birikim krizini gösterdiği için bu düzeylere geliyor. Türkiye şu anda sadece bir finansal kriz değil, çok ciddi üretimi de istihdamı da etkileyen krize doğru gidiyor. Dolar bunun ilk alarmı ve şuan çok ciddi kırmızı alarm veriyor. Bu yaklaşan krizin önemli bir göstergesidir. Ayrıca bu sorun Merkez Bankası’nın sadece faizi arttırmasıyla çözülebilecek bir sorun olmaktan da çıktığını düşünüyorum” dedi.

Hastaneler de iflas ediyor

Çöken sağlık sistemi etkisini özel hastanelerde de gösterdi. Üçü Ankara’da olan 6 özel hastane iflas erteleme istedi.

Cumhuriyet’in ulaştığı bilgilere göre, zarar eden 6 özel hastane, mahkemeye başvurarak iflas erteleme talebinde bulundu. Bunlardan üçünün başkentte faaliyet gösterdiği belirtilirken, ikisinin isimlerinin Özel Yüzüncü Yıl Hastanesi ile Özel Bilgi Hastanesi olduğu öğrenildi. Ankara Tabip Odası kaynakları, iflas erteleme kararını doğrularken, “Hastane 2-3 aydır doktorların maaşını ödeyemiyordu. Bu nedenle KHK ile ihraç edilen bazı doktorlar çalıştırılarak emek sömürüsü yapıldı” diye konuştu.

Güncel veriler

* İmalat Sanayi Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI): Nisan’da 51.8’den 48.9’a indi.

* Aylık TÜFE’de beklenti yüzde 1.50 olmasına rağmen yüzde 1.87. oldu.

* Yıllık TÜFE’de beklenti yüzde 10.45, gerçekleşen ise yüzde 10.85.

* Aylık ÜFE, beklentiyi katlayarak yüzde 2.60 oldu.

* Yıllık ÜFE yüzde 14.28’den 16.37’ye çıktı.

* Çekirdek TÜFE yüzde 12.24.

* Nakit Bütçe Dengesi 12.90 milyar TL

* Cari İşlemler Dengesi 4.81 milyar dolar açık verdi.

* İşsizlik Oranı resmi olarak 10.8 ama gerçekte 18’i bularak 6 milyonu aştı.

* Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi 2.8 milyar TL açık.

* Sanayi Üretimi beklenti yüzde 0.7 ama gerçekleşen yüzde 0.2.

* Aylık Konut Fiyat Endeksi yüzde 0.94’ten yüzde 0.59’a düştü.

* Yıllık Konut Satışları yüzde 9.9 azaldı.

* Enflasyon yüzde 10.15

* Yabancıların Net Tahvil Yatırımları 231 milyon dolar.

* Yabancıların Net Hisse Senedi Yatırımları 29 milyon dolar.

Bankaları tehdit altında

Bankalar hükümetin tek taraflı büyümeye odaklanma arzusunun sonucu olarak kötü kredilerinde artış ve karlarında düşüşle karşılaşma riski altında. Oy desteğini güçlü tutmak için faiz artışına yol vermeyen Erdoğan’ın iktisadi politikalarına olan inancın kayboluşu zaten liranın dolara karşı rekor seviyeye düşmesine neden oldu.  Ekonomist İnan Demir’e göre Türkiye şu anda bankacılık sektörüne zarar verme riski taşıyor. Zayıflayan lira şirketlerin bilançolarını vurdukça bankaların aktif kalitesinde bir erozyona neden olacak. Merkez Bankası’nın eylemsizliği, sadece sorunu derinleştirdi. Herhangi bir yabancı para birimi şoku mevduat sahipleri ve yabancı borç verenleri riskten kaçmaya daha da çok yöneltebilir.

Kurumsal sektör rekor seviyede olan 337 milyar dolarlık yabancı para borcu geri ödemek zorunda kalırken, bankalar yerel ve uluslararası politikalardaki kargaşa nedeniyle serbest düşüşteki lira nedeniyle kredilerinde 78 milyar lirayı (17 milyar dolar) yeniden yapılandırmak zorunda kaldı. Bankaların hükümet destekli bir kredi programı sayesinde yükselen ve yüzde 128’e varan kredi-mevduat oranları nedeniyle zaten sınırlara ulaşmış durumdalar. Dolayısıyla bankaların artık yeni kredi verme olanakları azaldığından şirketler de artan oranda dış borçlanmaya bağımlı hale geliyor.

Bloomberg Intelligence analisti Tomasz Noetzel, “Varlık kalitesi zaten ilk çatlakları yansıtır nitelikte. Yeniden yapılandırılmış kredilerde artış şimdi liranın değer kaybı devam ettikçe daha da hızlanacak. Marjları korumak daha karmaşık hale gelecek. Potansiyel bir GSYİH yavaşlaması ise sadece gelir yaratma zorluğunu artıracak” dedi.

15 grevi yasakladı

AKP iktidara geldiği 2002’den bu yana tam 15 grevi yasakladı. Yasaklanan en son grev, Soda Kromsan işçisinin grevi oldu. Yasaklanan 15 grevin 7’si OHAL döneminde.

İşte Evrensel’in derlediği AKP’nin OHAL’den önce ve sonra yasakladığı grevler:

* AKP hükümetinin yasakladığı ilk grev 1 Temmuz 2003’te Petrol-İş’in örgütlü olduğu Petlas Lastik Sanayi ve Ticaret AŞ’deki grev oldu.

* Hükümet 8 Aralık 2003’te, Kristal-İş üyesi 5 bin Paşabahçe işçisinin grevini daha başlamadan yasakladı.

* Camda yasağın kalkmasının ardından, Paşabahçe işçileri 30 Ocak 2004 günü greve yeniden başladı. Ancak AKP, grevi ikinci kez yasakladı. Milli güvenliği bozucu gerekçesine genel sağlık gerekçesi de getirildi.

* 21 Mart 2004’te Lastik-İş’in toplu iş sözleşmesi görüşmeleri anlaşmazlıkla sonuçlanınca 20 ayrı fabrikada 5 binin üzerinde işçinin aldığı grev kararı Bakanlar Kurulu tarafından yasaklandı.

* 1 Eylül 2005’te, Türkiye Maden-İş’in örgütlü olduğu Erdemir Madencilik’teki grev yasaklandı.

* 27 Haziran 2014’te 5 bin 800 işçinin Şişecam’a bağlı 10 cam fabrikasında 8 gündür sürdürdüğü grev, genel sağlığı ve milli güvenliği bozucu nitelikte olduğu gerekçesiyle yasaklandı.

* 21 Temmuz 2014’te ise Bakanlar Kurulu, Çöllolar Kömür Sahası işyeri ile Çayırhan Kömür İşletmesinde, Türkiye Maden İşçileri Sendikası tarafından alınan grev kararını, genel sağlığı ve milli güvenliği bozucu nitelikte olduğu gerekçesiyle yasakladı.

* 30 Ocak 2015’te Bakanlar Kurulu, Birleşik Metal-İş’in, aralarında Anadolu Isuzu, Demisaş Döküm, Federal Mogul, Sarkuysan ve Türk Prysmian Kablo’nun da olduğu 22 fabrikada uyguladığı grevi yasakladı.

* AKP’nin OHAL’i fırsat bilerek yasakladığı ilk grev Asil Çelik oldu. AKP, toplu iş görüşmelerinde anlaşmaya varılamaması üzerine Asil Çelik’te 18 Ocak 2017’de başlayacak grevi yasakladı.

* Birleşik Metal-İş’in örgütlü olduğu EMİS’e bağlı işyerlerinde 20 Ocak 2017’de başlayan grev, Erdoğan’ın da imzasının bulunduğu bir kararla ‘milli güvenliği bozucu’ nitelikte olduğu gerekçe gösterilerek yasaklandı.

* 20 Mart 2017 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan kararla, Akbank grevi ‘Ekonomik ve finansal istikrarı bozucu nitelikte’ olduğu gerekçesiyle başlamadan yasaklandı.

* 22 Mayıs 2017 tarihli Resmi Gazete’de yer alan kararla Şişecam işçilerinin 24 Mayıs 2017’de başlatacağı grev “Milli güvenliği bozucu nitelikte olduğu” gerekçesiyle başlamadan yasaklandı.

*  Mefar İlaç Fabrikası’nda toplu sözleşme görüşmelerinden sonuç alınamaması üzerine alınan grev kararı Bakanlar Kurulu kararıyla yasaklandı. 5 Haziran 2017 tarihinde alınan kararda, “genel sağlığı bozucu nitelikte görüldüğünden” ifadeleri yer aldı.

* MESS sözleşmesi kapsamında 130 bin işçiyi kapsayan ve 2 Şubat’ta (2018) başlayacak olan grev, Bakanlar Kurulu’nun kararı ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ıın onayıyla yasaklandı. Yasaklama kararının, patron sendikası MESS’in işçi sendikalarıyla yapacağı görüşme gününde alınması dikkat çekti.

* Petrol-İş üyesi Soda Kromsan işçilerinin Adana ve Mersin’de aldığı grev kararı grevin başlayacağı gün olan 23 Mayıs 2018’de Bakanlar Kurulu kararıyla yasaklandı.

OHAL’de genişletildi

AKP, OHAL döneminde çıkardığı 678 sayılı KHK ile grev yasağı kapsamını genişletti. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 63. maddesinde “Karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu nitelikte ise Bakanlar Kurulu bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir” olarak yer alan grev erteleme koşullarına “büyükşehir belediyelerinin şehir içi toplu taşıma hizmetlerini, bankacılık hizmetlerinde ekonomik veya finansal istikrarı bozucu nitelikte olması” durumu eklendi.

Erdoğan ‘OHAL’i patronlar rahat etsin, işçiler greve çıkamasın’ diye kullandıklarını itiraf etmişti.