GELAWÊJ EWRÎN
Tekoşîna Jinên Îranê li beramber rejîmên dîkta yên beriya
şoreşa 1979’an û piştî wê ji rêyên gelekî dijwar bihoriye û heta vir
hatiye. Jinên Îranê di bin navê şerîetê de bi dehan salan ji mafê xwe yê
herî xwezayî bê par bûne. Li gel van hemiyan jî gelek rêxistin û
tevgerên siyasî yên jinan ji bo sînorên ji wan re hatiye xêzkirin,
derbas bikin, têkoşîneke mezin kirine. Ji dema pêvajoya her du
meşruiyetên li Îranê ango ta ji destpêka salên 1920’an heta roja îro, di
bin navê qanûn û yasayên cur be cur de her tim hewl hatiye dayîn ku jin
li kêlekê bimînin. Di rastî de jinên Îranê di gelek guhertinên sîstema
Îranê de xwedî rolên diyarker bûne, lê çawa ku rejîman ev yek ji bo xwe
wek xetere dîtine, bi tundî û zextan ew ji qadên têkoşînê dûr xistine.
Rejîma berê ango ya şahenşahî her tim di bin navê modernbûnê de hewl
dida beşek burjuva terbiye bike û li gor berjewendiyên xwe. Lê di bin
çavdêriya xwe de ragire û bikar bîne. Lê ya dihat kirinê dûrxistina
jinan ji rastiya têkoşînê û valakirina cewherê wê yê berxwedêr bû. Bi
guhertina rejîmê re ku rola jinên Îranî di vê şoreşê de gelekî mezin bû,
di serî de ji jinan re hat gotin; berjewendiyên netewî û olî di bin
xetreyê de ne, niha dema mafê jinan nîne! Piştî demekê şerê Îran û Iraqê
di rojevê de bû, wê demê jî ji jinan re dihat gotin, dem dema parastinê
ye û ne dema mafê jinan e! Şer jî bidawî bû, êdî rejîmê dîktaya xwe li
her derî serwer kir, vê carê herî zêde li ser jiyana jinan dîktaya xwe
qahîm kir. Herî dawî jî ji jinan re hat gotin, cihê we aşxane ango
metbex e!
Di dirêjahiya rejîma komara îslamî ya Îranê de ango bi
qasî 40 sal in ku jinên Îranê li beramber qanûnên ku di bin navê şerîetê
de li ser wan tê ferzkirin, têdikoşin. Rejîmê hewl daye xwe berde hemû
şaneyên jiyana jinan û wan teslîm bigire. Herî zêde ji kevneşopiya
berxwedêr a jinan ditirse ji bo wê, xwestiye koka darê zuha û hişk bike.
Di vê mijarê de her çend gelek texrîbat li ser jina Îranê çêbûye. Lê
belê hêjî cewhera xwe ya pak parastiye. Ji bo gelek kesan dibe, mijara
cil lixwekirinê mijarek ji rêzê be, lê jina Îranê bi salan e têkoşîna vê
dide ku çawa dixwaze li xwe bike û nehêle kes di derbarê wê de biryarê
bigire. Mijara serê xwe pêçandin, ji bo jinên Îranê xwedî rabirdûyek tal
û mixabin dûr û dirêj e. Di wexta xwe de şahê Îranê, Riza Xan li ber
bayê modernîzma li Ewrûpayê ketibû û bi darê zorê ji jinên Îranê xwest
ku serê xwe vekin. Xwest reforman di cilxwekirina jinan de li gor xwe
çêbike. Beşeke pir kêm li gor vê plana qaşo modernkirinê tevgeriyan. Ne
jinên Kurd, ne jinên Belûç ne yên Azerî û Tirkmen û heta ne jinên Faris
dest ji cil û bergên xwe yên qedîm bernedan. Ew aliyek hişmendiya
dogmatîk a mêrê serwer bû, aliyê din jî rejîma meleyan bû ku hewl da bi
darê zorê jinan di bin çarşefa reş de veşêre. Yek ji wan jî ti caran
temsîla cewhera rastî ya jinên Îranê nekir.
Dewleta Hesen Rûhanî gelek gotinên xemilî di dema her
hilbijartinan de bi taybet ji bo mafê jinan hewar dikir. Lê dema em niha
lê temaşe dikin, hêza Rûhanî têra dîktaya hişk a dewleta kûr a li Îranê
nekiriye û nake. Hinek reformên biçûk jî rastî bertekên gelekî zêde
tên. Ya rast dixwazin bi pêkanîna hinek reforman, temenê xwe dirêj
bikin. Di van demên dawî de li Îranê bûyerên destavêtin û tundiya li ser
jinan gelekî zêde bûye. Li seranserî Îranê helwestên xelkê li beramber
vê hovîtiyê çêbû. Ji ber bûyerên derveyî exlaqê civakê çêbûn û civak vê
rizîbûnê napejirîne. Ji bo rejîm serê van rastiyan bigire, hewl dide
hinek reforman bike. Yek ji wan jî destûr da ku piştî demek dirêj jin
bikevin stadyomên werizîşê û lîstikan temaşe bikin. Bê guman ev yek jî
bi ked û hewldana jinan bixwe çêbûye. Jinên Îranê bi salan li pişt
deriyên stadyoman ji bo nerazîbûna xwe nîşan bidin, sekinîn. Rastî her
cure heqaretan hatin, gelek fetwa li ser wan hat dayîn lê ya xwe kirin.
Jixwe ev reforma çêbûye jî ji aliyê gelek melayan ve rastî nerazîbûnê
hat. Vê wek bêexlaqî û têkbirina ewlekariya hundirîn a welat dinirxînin.
Ev pêşketinên biçûk lê girîng in. Lê belê divê jin ji bîr nekin, rejîm
her dem dixwaze bi reformên bi vî awayî bala xelkê li ser mijarên esasî
belav bike. Kirîza aborî ya li Îranê, zêdebûna meylên ji bo guhertin,
azadî û demokrasiyê, hiştiye ku rejîm li ser stiriyan be. Ji bo wê van
reforman dike. Ev reform girîng in lê ne her tişt in. Derdê jinên Îranê
tenê ne ew e, gelek pirsgirêkên kûr ên civakî di holê de hene. Ya herî
esasî jî ew e ku qanûna esasî ya Îranê di kirasê şerîetê de, li dijî
jinan hatiye nivîsandin, ji bo wê jî divê di serî de ev qanûn were
guhertin. Reformên din jixwe wê li pey werin û ne rojeva sereke ya
jinanê Îranê ye. Ya din jî jin nabe vê ji bo xwe qebûl bike ku ew tenê
hebûneke maddî ne ku ger reformên wisa maddî çêbibin, wê azad bibin.
Koletiya jin ji van bûyerên maddî gelekî wêdetir û kûrtir e mixabin. Ji
bo mirov behsa azadiyê bike, divê koka koletiyê baş were kolandin. Bi
çend reformên burjuvaziya biçûk û lîberal, azadî misoger nabe.
Têkoşîneke radîkal ji bo azadiyê pêwîstiya herî esasî ya jinên Îranê ye
di vê demê de.
Yorumlar
Yorum Gönder